Pięć roślin, które skutecznie odstraszają kleszcze gdy je posadzisz w ogrodzie

Nadeszła wiosna, a wraz z nią kwiecień rozbrzmiewa pełnią życia w naszych ogrodach. To czas, gdy natura budzi się z zimowego snu. Jednak to także moment w którym rośnie bardzo mocno aktywność kleszczy. Jak możemy cieszyć się pracą w ogrodzie i jego pięknem, minimalizując ryzyko niechcianych spotkań z tymi małymi pasożytami? Kluczem może być natura sama w sobie, oferując nam swój arsenał w postaci roślin, które potrafią odstraszać kleszcze. Prezentujemy pięć popularnych i dobrze nam znane rośliny, które mogą stać na straży naszego ogrodowego spokoju. Zapraszamy do poznania tych roślin, które mogą zmienić sposób, w jaki myślimy o ochronie przed kleszczami, zachowując przy tym harmonię i estetykę naszego ogrodu.

Zanim opowiemy o kilku popularnych roślinach, które mają właściwości odstraszające kleszcze warto wiedzieć, że istnieje znacznie więcej roślin na całym świecie, które odstraszają te owady. Według badań znanych jest już ponad 200 gatunków roślin o właściwościach odstraszających kleszcze lub o właściwościach biobójczych. Przy czym główne formy produktów roślinnych o cechach biobójczych w testach in vitro na kleszcze to zwykle olejki eteryczne, ekstrakty itp. ¹

Kleszcze stanowią grupę ektopasożytów, które atakują różne gatunki: od ssaków i ptaków, po gady i płazy. Na całej planecie zidentyfikowano już ponad 800 różnych rodzajów kleszczy, jednakże jedynie około 30 z nich żeruje na krwi człowieka². W kontekście europejskim, najczęściej spotykanym kleszczem atakującym zarówno ludzi, jak i zwierzęta domowe, w tym hodowlane oraz bydło, jest kleszcz pospolity ('Ixodes ricinus'). Kleszcze te są szczególnie znane z przenoszenia wirusa zapalenia mózgu oraz Borrelia burgdorferi czyli bakterii odpowiedzialnej za wywoływanie boreliozy.

Od początku lat 50. XX wieku DEET utrzymuje pozycję jako najczęściej stosowany składnik w repelentach przeciwko owadom. Warto jednak rozważać użycie naturalnych metod i roślin, które mogą odstraszać kleszcze w naszym ogrodzie. W dalszej części przedstawimy wybrane rośliny, które według badań mogą skutecznie przeciwdziałać tym pasożytom.

Pięć znanych roślin, które odstraszają kleszcze

Wybór roślin, których kleszcze nie lubią to nie tylko sposób na zabezpieczenie przed ukąszeniami, ale również możliwość wzbogacenia ogrodu o nowe gatunki. Wykorzystanie naturalnych środków, które są bezpieczne dla ludzi, zwierząt i środowiska, staje się coraz popularniejszą metodą ochrony przed szkodnikami. Poniżej prezentujemy pięć roślin, które mogą skutecznie odstraszać kleszcze, jednocześnie dodając uroku i różnorodności do każdej ogrodowej przestrzeni.

1. Kocimiętka

Kocimiętka (Nepeta cataria) to roślina o srebrzysto-zielonych liściach i białych do jasnofioletowych kwiatach, która jest ceniona zarówno za swoje właściwości lecznicze, jak i za atrakcyjność dla kotów. Olejek eteryczny pozyskiwany z kocimiętki wykazuje obiecujące właściwości odstraszające kleszcze. Badania⁸ wskazują, że olejek z kocimiętki, użyty samodzielnie lub w kombinacji z innymi olejkami eterycznymi takimi jak trawa cytrynowa, olejek cytronelowy czy olejek karanja, zapewnia od jednej do dwóch godzin ochrony przed kleszczem z gatunku Ixodes ricinus (kleszcz pospolity - czyli ten rodzaj kleszcza, który jest najczęściej spotykany w naszym kraju). W dodatku, w testach laboratoryjnych na biologiczne działanie odstraszające olejek z kocimiętki skutecznie odstraszał muchy Stomoxys calcitrans i Musca domestica, co czyni go bezpieczną alternatywą wobec innych dostępnych repelentów.

2. Lawenda wąskolistna

Lawenda wąskolistna, znana ze swojego kojącego zapachu i pięknych, fioletowych kwiatów, jest również skutecznym środkiem przeciwko kleszczom. Jej intensywny aromat nie tylko odstrasza pasożyty, ale także przyciąga pożyteczne owady, takie jak pszczoły. Badania naukowe wykazały również, że olejki eteryczne z lawendy mogą mieć równie dobrą skuteczność co komercyjne repelenty zawierające środek DEET. W badaniu tym konkretnym przetestowano skuteczność olejku eterycznego z lawendy na odstraszanie kleszczy z gatunku Hyalomma rufipes (jest to gatunek zasiedlający Afrykę, Azję i południe Europy). Podczas testów użyto olejków z lawendy o różnych stężeniach: 5, 10 i 20%. W badaniu wykazano wysoką skuteczność odstraszania kleszczy. Olejek z lawendy o stężeniu 5% osiągnął efekt odstraszający kleszcze przez 40min., inne stężenia (10% i 20%) odstraszały kleszcze aż do 120min³. W jeszcze innych badaniach naukowych poza samym wpływem na śmiertelność czy też odstraszanie kleszczy wykazano, że olejki z lawendy potrafią również zmniejszyć masę jaj kleszczy (zależnie od stężenia olejku)⁴.

Uprawa lawendy

W kwietniu, gdy zagrożenie mrozem już niemal mija, można rozpocząć sadzenie lub przesadzanie lawendy, dbając o to, aby rośliny miały wystarczająco dużo miejsca – zaleca się zachowanie odstępów co najmniej 30 cm, co zapewni odpowiednią cyrkulację powietrza i przestrzeń dla rozrastających się krzewów. Ważne jest również regularne podlewanie lawendy tuż po posadzeniu, aby pomóc jej się zadomowić, choć później roślina ta wykazuje dużą tolerancję na suszę. W celu wspierania obfitego kwitnienia i zdrowego wzrostu, warto zastosować nawóz o niskiej zawartości azotu, który promuje rozwój kwiatów, nie zaś liści. Przycinanie lawendy, najlepiej zaraz po kwitnieniu, nie tylko sprzyja jej kształtowaniu, ale również stymuluje roślinę do ponownego kwitnienia i zapobiega jej drewnieniu. 

3. Czosnek pospolity

Czosnek, chociaż częściej kojarzony z kuchnią, może być cennym dodatkiem do ogrodu jako element odstraszający kleszcze. Sadzenie czosnku wokół ogrodu może pomóc odstraszyć kleszcze oraz inne szkodniki. W jednym z badań naukowych⁵ przetestowano właśnie dichlorometanowy (dichlorometan stosowany jest jako rozpuszczalnik; w temperaturze pokojowej jest cieczą)  ekstrakt z cebulek czosnku pospolitego ('Allium sativum') pod kątem odstraszania kleszczy z rodziny Hyalomma rufipes. Podczas jednego z dwóch testów udało się osiągnąć wysoki wskaźnik odstraszania kleszczy na poziomie 87%. 

Uprawa i sadzenie czosnku

Czosnek najlepiej rośnie w miejscach dobrze nasłonecznionych, na żyznej, przepuszczalnej glebie z dobrym drenażem. Kluczowe aspekty uprawy czosnku obejmują:

• Wybór terminu sadzenia.  Czosnek sadzony jesienią (zwykle od października do listopada) pozwala na rozwój silnych korzeni przed zimą, co sprzyja lepszemu wzrostowi i większym główkom czosnku w kolejnym sezonie.  Można również sadzić czosnek wczesną wiosną, jak tylko ziemia jest wystarczająco ciepła, choć zazwyczaj główki będą mniejsze niż te posadzone jesienią.
• Przygotowanie gleby: należy dobrze przygotować, usuwając chwasty i rozluźniając ją na głębokość co najmniej 30 cm. Dobrze jest wzbogacić glebę kompostem lub dobrej jakości organicznym nawozem.
• Sadzenie: Czosnek sadzi się, rozdzielając główkę na poszczególne ząbki i sadząc je punktami, z których wyrastają korzenie, do dołu. Ząbki powinny być posadzone na głębokość około 5 cm, z odstępami co najmniej 15 cm pomiędzy nimi i 30 cm pomiędzy rzędami.
• Zbiór: Czosnek zazwyczaj jest gotowy do zbioru, gdy większość liści żółknie i więdną, co zwykle następuje wczesnym latem. Przed wykopaniem wszystkich czosnków warto wpierw sprawdzić kilka, aby upewnić się, że główki są już odpowiedniej wielkości. Po wykopaniu czosnek powinien zostać odpowiednio wysuszony w przewiewnym, zacienionym miejscu. Suszenie pozwoli na lepszą konserwację i przedłuży trwałość czosnku.

4. Mięta

Mięta jest kolejną rośliną, która efektywnie odstrasza kleszcze. Łatwa w uprawie i szybko rosnąca mięta, może być doskonałym dodatkiem do ziołowych zakątków ogrodu. Warto jednak pamiętać, że mięta łatwo się rozprzestrzenia, dlatego zaleca się sadzenie jej w ograniczonych przestrzeniach lub pojemnikach. W badaniu opublikowanym w 2023r. przetestowano olejki eteryczne 20 różnych roślin pod kątem odstraszania komarów i kleszczy⁶. Wśród testowanych roślin znalazła się m.in.: mięta kukurydziana, mięta pieprzowa oraz mięta zielona. O ile skuteczność mięty w odstraszaniu kleszczy i komarów nie była najwyższa pośród testowanych innych roślin o tyle olejki z niej również wykazywały pozytywne rezultaty. 

Uprawa i sadzenie mięty

Uprawa mięty pieprzowej i mięty zielonej jest podobna, ponieważ obie preferują podobne warunki glebowe i świetlne. Oto krótki przewodnik po ich uprawie:

• Stanowisko: mięty preferują słoneczne do półcienistych stanowisk i dobrze rosną w bogatej, wilgotnej, ale przepuszczalnej glebie.
• Sadzenie: mięty można łatwo rozmnożyć z sadzonek lub podzielić starsze rośliny wiosną lub jesienią. Rośliny sadzi się w odstępach około 30 cm, ponieważ mają tendencję do szybkiego rozprzestrzeniania się.
• Pielęgnacja: Mięty są odporne na większość szkodników i chorób, ale warto zwracać uwagę na mrówki, które mogą sprzyjać pojawieniu się mszyc. Regularne podlewanie jest ważne, zwłaszcza w cieplejszych miesiącach, aby gleba była wilgotna, ale nie mokra.
• Zbiór: Liście mięty najlepiej zbierać przed kwitnieniem, kiedy to zawartość olejków eterycznych jest najwyższa. Regularne zbieranie liści sprzyja dalszemu wzrostowi rośliny.

5. Wrotycz pospolity

Wrotycz, ze swoim charakterystycznym, mocnym zapachem, jest skuteczny nie tylko przeciw kleszczom, ale również innym szkodnikom ogrodowym. Choć może być inwazyjny, odpowiednio zarządzany, staje się cennym sojusznikiem w naturalnej ochronie ogrodu. Sam wrotycz był już badany pod kątem jego potencjalnych właściwości przeciw kleszczom. W jednym z badań naukowych⁷ poddano testowi olejki eteryczne z kwiatostanów właśnie wrotyczu pospolitego ('Tanacetum vulgare') przeciwko nimfom kleszcza pospolitego. Testy wykazały bardzo silne właściwości odstraszające, bo aż na poziomie 90-100%. 

 

Przypisy i źródła:

1. Quadros DG, Johnson TL, Whitney TR, Oliver JD, Oliva Chávez AS. Plant-Derived Natural Compounds for Tick Pest Control in Livestock and Wildlife: Pragmatism or Utopia? Insects. 2020 Aug 1;11(8):490. doi: 10.3390/insects11080490. PMID: 32752256; PMCID: PMC7469192.
2. Prevot PP, Couvreur B, Denis V, Brossard M, Vanhamme L, Godfroid E. Protective immunity against Ixodes ricinus induced by a salivary serpin. Vaccine. 2007 Apr 30;25(17):3284-92. doi: 10.1016/j.vaccine.2007.01.008. Epub 2007 Jan 16. PMID: 17270322.
3. Mkolo MN, Magano SR. Repellent effects of the essential oil of Lavendula angustifolia against adults of Hyalomma marginatum rufipes. J S Afr Vet Assoc. 2007 Sep;78(3):149-52. doi: 10.4102/jsava.v78i3.307. PMID: 18237038.
4. Pirali-Kheirabadi K, Teixeira da Silva JA. Lavandula angustifolia essential oil as a novel and promising natural candidate for tick (Rhipicephalus (Boophilus) annulatus) control. Exp Parasitol. 2010 Oct;126(2):184-6. doi: 10.1016/j.exppara.2010.04.012. Epub 2010 Apr 28. PMID: 20433836.
5. Nchu F, Magano SR, Eloff JN. Repellent activities of dichloromethane extract of Allium sativum (garlic) (Liliaceae) against Hyalomma rufipes (Acari). J S Afr Vet Assoc. 2016 Dec 2;87(1):e1-e5. doi: 10.4102/jsava.v87i1.1356. PMID: 28155295; PMCID: PMC6138159.
6. Luker HA, Salas KR, Esmaeili D, Holguin FO, Bendzus-Mendoza H, Hansen IA. Repellent efficacy of 20 essential oils on Aedes aegypti mosquitoes and Ixodes scapularis ticks in contact-repellency assays. Sci Rep. 2023 Jan 30;13(1):1705. doi: 10.1038/s41598-023-28820-9. PMID: 36717735; PMCID: PMC9886999.
7. Pålsson K, Jaenson TG, Baeckström P, Borg-Karlson AK. Tick repellent substances in the essential oil of Tanacetum vulgare. J Med Entomol. 2008 Jan;45(1):88-93. doi: 10.1603/0022-2585(2008)45[88:TRSITE]2.0.CO;2. PMID: 18283947.
8. Julia González, Anthony Lockhart, Qingli Wu, James E. Simon, Alvaro Toledo,Repellency of novel catnip (Nepeta cataria) cultivar extracts against Ixodes scapularis and Haemaphysalis longicornis (Acari: Ixodida: Ixodidae), Ticks and Tick-borne Diseases, Volume 13, Issue 6, 2022, 102046, ISSN 1877-959X, https://doi.org/10.1016/j.ttbdis.2022.102046.